Crkva Sv. Arhanđela Mihaila i Gavrila u Sarajevu
Raspadom SFRJ došlo je do stvaranja novih država, naroda i jezika a osnova za to je nađena u tumačenju istorije po potrebi interesne grupe. Tačnije rečeno, na djelu je najgrublje falsifikovanje istorijskih činjenica! Prekraja se istorija, izvrću činjenice, falsifikuju i tumače kako kome odgovara. Veoma izraženi primjeri takve politike prelamaju se u Bosni i Hercegovini gdje se srpska kulturna baština i tradicija prisvajaju i otimaju iako svi istorijski dokazi i nalazi nedvosmisleno potvrđuju da su Srbi jedini autohtoni i starosjedilački narod na tom prostoru jer su narodi koje su zatekli po dolasku na Balkan nestali, asimilovali se ili izumrli. Zato je neophodno da mi Srbi odgovorimo ali nepobitnim činjenicama i dokazima!
Jedan od tih monogobrojnih dokaza srpske autohtonosti na prostoru Bosne i Hercegovine je i Hram Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila u Sarajevu.
Hram Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila u Sarajevu ili Stara crkva, kako je sarajevski Srbi nazivaju, je jedan od najstarijih hramova SPC u Bosni i Hercegovini. Nalazi se u samom centru Sarajeva, Baščaršija. Taj veličanstveni hram, biser srpske srednjovijekovne arhitekture i građevine je nepobitan dokaz vijekovnog postojanja Srba na tom prostoru. Tako da je veoma značajan i sa duhovnog i sa kulturnog i sa istorijskog stanovišta. Hram datira iz 14. vijeka ali je sagrađen na osnovama vizantijske bazilike iz 6. vijeka koja je po raskolu u Hrišćanstvu 1054. godine pripala pravoslavnom korpusu crkava. Iz svega toga proizilazi da je u Stara crkva u suštini starija od grada Sarajeva skoro 10. vijekova i nastala kad nije bilo ni pomisli o Islamu i muslimanskoj vjeri i o katoličanstvu a kamo li o nekakvom posebnom, nesrpskom narodu koji je starosjedioc u BiH. Iznimka kod ovog hrama u odnosu na crkve koje su nastale na temeljima ranohrišćanskih bazilika ili temeljima rimskih i grčkih bogomolja je ta što nije građen na temeljima nego nadograđen. O ktitoru hrama i graditeljima nema relevantnih istorijskih podataka. Sigurno je samo da, po arheološkim podacima i nalazima, potiče iz srednjeg vijeka na osnovama ranohrišćanske, vizantijske, bazilike. Postoji predanje, koje se kod lokalnih Srba prenosi s koljena na koljeno, da je ktitor bio Andrijaš Mrnjavčević(brat Kraljevića Marka) ali to nije potvrđeno ni jednim istorijskim dokumentom ili nalazom jer su svi pisani tragovi, najvjerovatnije, nestali za vrijeme turskog osvajanja srpskih država.
Indirektne pisane tragove o Staroj crkvi nalazimo u carigradskim spisima iz 1485. i 1489. godine. U spisu iz 1485. godine se navodi kako u Sarajevu obitavaju 103 hrišćanske porodice, 42 muslimanske i 8 dubrovačkih a u spisu iz 1489. godine se pominje popovski sin Đuro tako da je neosporno da je jedno tako jako, za to doba, hrišćansko naselje moralo imati svoju bogomolju. Tim prije što se pominje i jedan sveštenikov sin.
Relevantniji pisani tragovi o crkvi i sveštenstvu se mogu naći tek od 16. vijeka a u 17. je tri puta stradala od požara. Treći put krajem 17. vijeka kad su Austrijanci predvođeni Eugenom Savojskim poharali i popalili Sarajevo, pri tom zapalili i opljačkali i Staru crkvu. U 18. vijeku je dva puta oštećena u požarima, 1724. i 1788. godine. два пута оштећена у пожарима и то 1724. и 1788. године. Poslije tih požara obnavljana je, 1730. odnosno 1793. godine. Generalno je renovirana 1982. godine a na Cvijeti iste godine je i osveštana od strane mitropolita Vladislava.
Građevina je dobrim dijelom ukopana zemlju, pravougaone osnove, duga 14,5m, široka 16,5m, visine 8m. Zidovi su od kamena, debljine preko 100cm a svod od cedre. Ima dva oltara. Prilikom opravke 1730. godine bočni brodovi i narteke su predvojeni patosom i tavanicom te je tako načinjeno i gornje odjeljenje, ženska crkva.
Ikone u crkvi i one kojima je crkva oslikana su radovi domaćih i stranih majstora ikonopisanja od 16. do 18. vijeka.Najveću umjetničku vrijednost ima drveni ikonostas iz 17. vijeka sa ikonama koje je radilo više slikara u raznim periodima kao što su zograf Radule, Avesalom Vujičić(1674. godine), Maksim Tujković(1734. godine), nepoznati barokni slikar u 18. vijeku. Gornji red ikona na ikonostasu je poklonio Srbin iz Trsta Jovan Miletić, porijeklom Sarajlija.
U Staroj crkvi se čuvaju ruka Sv. Tekle, dijelovi moštiju Sv. Patelejmona, Sv. Makrine, Sv. Jakova Persijanca.
Za Staru crkvu je vezana i srpska osnovna škola koja je bila jedan od značajnih stubova opstanka i očuvanja srpskog naroda i vjere na prostoru Sarajeva a i cijele BiH. Uz osnovnu školu pedesetih godina 19. vijeka osnovana je i viša škola koja je radila do 1883. Godine kada su je austrougarske okupacione vlasti zatvorile.
Uz crkvu se nalazi i Muzej Stare srpske pravoslavne crkve koji je otvoren na insistiranje i zaslugom crkvenog tutora i srpskog dobrotvora Jeftana Despića. U muzeju se čuvaju stari slikarski radovi, stari rukopisi, stare štampane knjige, crkvene tkanine i vez, stari metalni predmeti, bogoslužbene stvari, stari novac, etnografski rekviziti, starinsko oružje, duborezi, zbirka obrađenog kamena.
Ovaj veličanstveni simbol srpske duhovnosti, kulture, tradicije, civilizacije je samo jedan u nizu široj javnosti nepoznatih ili malo poznatih simbola i pokazatelja ko je autohtoni a ko došljak u Bosni i Hercegovini. Takvih građevina, mjesta i arheoloških ostataka ima širom BiH i neophodno potrebno je da se javnost, prvenstveno inostrana, upozna sa tim jer se veoma lako može desiti da budu oteti i pripisani nečijoj drugoj, izmišljenoj, tradiciji.
za STV Vladimir Radojičić